همانطور که می‌دانید یزد یکی از زیباترین شهرهای کویری و تاریخی ایران است که معماری بناهای خشتی فوقالعاده آن مورد توجه همه گردشگران ایرانی و خارجی است. یکی از این بناهای تاریخی زیبا آب انبار رستم گیو است. این شهر به سبب داشتن بادگیرهای فراوان به شهر بادگیرها نیز شهرت یافته است. شما نیز با سفر به شهر زیبای خشتی یزد می‌توانید با روح و فرهنگ مهماننواز مردم کویر آشنا شده و هم‌زمان، با دیدن بناهای باشکوه و پرکاربرد قدیمی به وجد بیایید.
اولین شهر ایران که نامش در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است شهر یزد می‌باشد. این شهر به دلیل موقعیت جغرافیایی خود از دیرباز تا کنون با معضل کم آبی روبه رو بوده است. البته ساخت آب انبارهای خشتی گنبدی مانند توسط معماران باذکاوت ایرانی کمک شایانی به این موضوع کرده است. چراکه نقش این بناهای ارزشمند و کاربردی در تامین آب موردنیاز مردم مخصوصا در فصول کم آبی بسیار پررنگ بوده است.
یکی از قدیمی ترین آب انبارهای یزد، آب انبار رستم گیو واقع در بلوار بسیج یزد، محله زرتشتیان است؛ ما در این مقاله قصد داریم تا به بررسی آب انبارها،تاریخچه، انواع آب انبارها و معماری آن‌ها بپردازیم :
آب انبار چیست؟
آب انبارها در واقع نوعی مخزن سرپوشیده برای نگهداری آب در مناطق کویری هستند که اکثرا در پایین‌تر از سطح زمین ساخته می‌شوند. این مخازن از دیرباز تا کنون نقش ارزشمند و غیرقآبل انکاری در تامین آب مورد نیاز مردم مناطق کویری و خشک داشته‌اند.
آب انبار رستم گیو ؛سرو خشتی گنبدی در دل شهر یزد
این بنای خشتی چشم نواز واقع در محله زرتشتیان یزد، دارای گنبدی تخم مرغی شکل است که با آجرهایی به شکل سرو، فرش شده و ۴ بادگیر مرتفع و بلند در چهار طرف آن خودنمایی می‌کنند. مخزن آبی استوانه‌ای شکل آن دارای گنجایش ۲۳۰۰ متر مکعب است. در واقع عمق این خزینه ۱۵ متر و قطر دهانه آن ۱۴ متر است.
جالب است بدانید آجرفرشی که در ساخت این بنا به کار رفته است آجرفرشی به نام آب انباری می‌باشد که از ملات ساروج برای ساخت آن استفاده شده است. زمانی که به دیدن این بنا می‌روید از نقاشی‌ها و کادر بندی‌های چشم نواز موجود در تاق نما و سردر ورودی آن غافل نشوید! چراکه از دیدن آن‌ها بسیار لذت خواهید برد.
تاریخچه رستم گیو؛ این سروخشتی گنبدی ارزشمند یزد
آب انبار زیبای رستم گیو مربوط به دوره قاجار و حدود سالهای ۱۳۲۰ ش. است. ساخت این آب انبار نزدیک به دو سال طول کشیده است. هزینه ساخت و انجام این بنای شگفت انگیز به عهده‌ی اربآب رستم گیو یکی از بزرگان و اشراف زادگان یزد بوده است و دلیل نامگذاری و شهرت آن به این نام نیز به همین دلیل است.
معماری آب انبار رستم گیو ؛گنبد خشتی مزین با آجرهایی به شکل سرو همراه با بادگیرهایی بر فراز آن
معماری آب انبار رستم گیو به عهده‌ی حاج محمدآبراهیم خرمشاهی بوده و نظارت و بررسی بر ساخت آن نیز توسط اربآب جمشید امانت انجام گرفته است.
وجود گنبد خشتی دل انگیز همراه با ۴ بادگیر مرتفع بر فراز آن، تزیینات آجرکاری که در بادگیرها و تمام بخش های این آب انبار به چشم می‌خورد همه و همه نمونهی بارز و غیرقآبل انکار از معماری کهن و زیبای ایرانی است که مورد توجه هر گردشگری قرار می‌گیرد و از دلایل شکوه و اهمیت آن در عصر حاضر می‌باشد.
یکی دیگر از مواردی که در معماری آب انبار یزد به کار رفته و توجه اغلب مردم را به خود جلب می‌کند، وجود دو دهانه برای استفاده زرتشتیان و مسلمانان به صورت جداگانه است. گفته می‌شود فلسفه و علت آن هم به متفاوت بودن مساﺋل فقهی میان این دو مذهب بر می‌گردد که مخالفان و موافقان خود را نیز به همراه دارد.
معماری آب انبارها، بناهای ارزشمند کویر
طبق آمار در استان زیبای یزد ۶۰ آب انبار وجود دارد که اغلب آن‌ها نیز به عنوان آثار تاریخی به ثبت رسیده‌اند. همانطور که گفته شد آب انبارها نوعی خزینه آبی سرپوشیده بوده‌اند که اغلب در شهرهای کویری برای تامین آب مورد نیاز مردم احداث می‌شده است. در این قسمت قصد داریم تا شما را با جزییات بیشتری از معماری آب انبارها و به خصوص آب انبار رستم گیو آشنا کنیم.
انواع آب انبارها را بشناسید
آب انبارها معمولا دو نوع دارند؛ نوع همگانی و خصوصی. نوع همگانی آن همانطور که از نام آن پیدا است، برای عامه مردم که در محله‌ها، کاروانسراها و در مسیر عبور کاروان‌ها به صورت بنایی یگانه ساخته می‌شده است. از نوع خصوصی آن نیز برای خانواده‌ها و افرادی که از تمکن مالی و درآمد بالایی برخوردار بوده‌اند، واقع در خانه‌های شخصی آن‌ها استفاده می‌شده است.
درون این آب انبارهای ارزشمند چه می‌گذرد؟ بخش‌های مختلف آب انبارها
این بناهای ارزشمند دارای بخش‌های مختلفی هستند که عبارتند از:
- منبعی برای ذخیرهی آب
- هواکش
- راه پله
- پاشیز
زیباترین بخش آب انبارها، همان بادگیرهای مرتفع بر فراز آن‌ها هستند که نقش هواکش و سردکننده آب موجود در مخزن را دارند و از خشک شدن آب در فصل تآبستان جلوگیری می‌کنند. اکثر آب انبارها تنها دارای ۲ بادگیر می‌باشند. اما با توجه به اندازه مخزن آب موجود در آن‌ها تعدادشان می‌تواند از ۲ به ۴ و یا حدکثر ۶ بادگیر نیز برسد. همانطور که در آب انبار رستم گیو مشاهده می‌کنید با توجه به وسعت و عمق زیاد مخزن آب، از ۴ بادگیر در ساخت آن استفاده شده است.
سخن آخر
شهر یزد دارای مکان‌های تاریخی و زیبای بسیاری است که هر کدام از آن‌ها قدمت و ارزش چند هزار سالهای دارند. در این مقاله سعی کردیم تا شما را با تاریخچه کهن و معماری شگفت انگیز آب انبار رستم گیو آشنا کنیم تا با سفر به شهر خشتی یزد و بازدید از این آب انبارگنبدی زیبا اطلاعات لازم را داشته باشید و از دیدن آن لذت ببرید.
