یزد همیشه به واسطه مکان‌های تاریخی خود یکی از شهرهای گردشگری مهم در ایران بوده است. در سالهای اخیر نیز با گسترش صنعت گردشگری در ایران، یزد جایگاه ویژه‌ای در میان گردشگران داخلی و خارجی پیدا کرده است. در این میان مکان‌های دیدنی زیادی وجود دارند که شاید آنچنان که باید و شاید به آن‌ها پرداخته نشده است. آب انبار کلار واقع در شهر میبد در استان یزد، یکی از این مکان های دیدنی است که جز میراث کهن تاریخ ایرانی می‌باشد و داشتن اطلاعات بیشتر در مورد آن به حفظ این بنای ایرانی کمک بسیاری خواهد کرد.
آب انبارها، زاده کویر
استان یزد و دیگر مناطق کویری ایران آب انبارهای متفاوتی را با توجه به وضعیت جغرافیایی، جمعیت و دیگر فاکتورهای انسانی و طبیعی در خود جای داده‌‌اند. آب انبار یکی از اختراعات ایرانیان است که به منظور مقابله با کم آبی و گرمای هوای کویر ساخته شده است. آب انبارها معمولا یک مخزن پوشیده و یک راهروی پلکانی هستند که به جهت دسترسی مستقیم به آب طراحی شده اند. در آب انبارها شیری نیز تعبیه شده بود که در صورت نیاز، افراد قادر بودند از آن آب بردارند.
معماری سقف پوشیده آب انبارها معمولا با بادگیرهایی آراسته شده است تا در تمام فصول سال آب را تازه و خنک نگه دارند. با استفاده از این بادگیرها نه تنها آب خنک و تازه می‌ماند بلکه امکان گندیدگی و راکد شدن آن هم با توجه به فضای بسته آب انبارها به صفر می‌رسد. آّب انبارها اختراعی بودند که به سبب آن در مناطق گرمی که مردم با کمبود آب مواجه می‌شدند، در تمام طول سال آب داشت. علاوه بر این آب انبارهای شهری معمولا دارای سایه‌گیرها یا مکان‌هایی سرپوشیده برای نشستن و استراحت افرادی بودند که برای برداشتن آب باید پله های زیادی را طی می‌کردند و یا برای استراحت توقف کرده بودند.
آب انبارهای شهری
آب انبارهای شهری معمولا دارای شیر نیز بودند و ممکن بود بعضی از آب انبارها دو یا سه ورودی داشته باشند تا مسلمانان و ادیان دیگر جداگانه برای برداشتن آب اقدام کنند تا از نظر اعتقادی نیز مشکلی پیش نیاید. دیمه یکی از مهم‌ترین مصالح به کار رفته در آب انبارها است. این ماده ارزشمند از ترکیب آهک، خاکستر و ماسه بادی به دست می‌آمده و بنا را به دقت آب‌بندی می‌کرده است. علاوه‌بر این از چنان قدرتی برخوردار بود که تا سالهای سال بنا را پا برجا نگه می‌داشت. امروزه آب انبارهای زیادی در سراسر ایران پابرجا هستند و بعضی از آن‌ها هنوز مورد استفاده قرار می‌گیرد. در بعضی از آب انبارها علاوه بر وظیفه نگهداری آب، در مخازن هم امکان انبار کردن خوراکی‌های فاسد شدنی وجود داشت که بسیار قابل توجه بود.
آب انبارهای معروف در ایران
ایران به عنوان کشوری که نقاط کم‌آب زیادی دارد آب انبارهای زیادی را در خود جای داده است مانند آب انبار کلار میبد. ایران به عنوان زادگاه آب انبارها در دنیا شناخته می‌شود. آب انبارها در شهرهای متفاوتی از ایران نظیر بوشهر، قم، هرمزگان، سمنان، اصفهان، خوزستان، فارس و … شکل گرفته‌اند. معروف ترین آب انبارهای ایران به شرح زیر است:
- آب انبار شش بادگیری یزد
- آب انبار تکیه امیر چخماق یزد
- آب انبار سردار بزرگ قزوین
- آب انبار کل فارس
- آب انبار چغازنبیل ایلام
شهرستان میبد
میبد یکی از شهرهای شمالی استان یزد است. این منطقه از نظر تاریخی و باستان‌شناسی از ارزش بالایی برخوردار است. نام دیگر این شهرستان، شهر جهانی زیلو نیز هست و این عنوان به صورت جهانی به این شهر اطلاق گردیده است. میبد از نظر آثار تاریخی بسیار غنی بوده و پس از سفر به این شهر با جاذبه های طبیعی و تاریخی بسیاری رو به رو خواهید شد. آب انبارها نیز از جاذبه‌های تاریخی شاخص در شهر میبد هستند. تعداد آب انبارها در این شهر به بیش ۱۷۰ عدد می‌رسد. اکثر این آب انبارها در محله‌های شهری ساخته شده و شامل چهار رکن اصلی هستند:
خزینه یا محل ذخیره آب که به شکل استوانه‌ای است و در عمق زمین برای حفظ دمای آب تشکیل شده است. خزینه، آب درون قنات را در خود نگه می‌دارد. آب انبارهای میبد همچنین شامل یک پوشش گنبدی نیز هستند که به صورت نیم دایره بر روی خزینه قرار گرفته و از گرم شدن و ورود آلودگی به آب جلوگیری می‌کند. آب انبارهای میبد معمولا یک تا هفت بادگیر برای خنک نگه داشتن آب دارند. اصول تصفیه آب در بسیاری از آب انبارها بر اساس ته نشینی مواد زاید، کلر پاشی، گندزدایی و استفاده از ترکیبات آهکی و کیسه‌های زغال است. آب انبار کلار میبد یکی از انواع این آب انبارها است.
آب انبار کلار میبد
در کنار مجموعه‌ای به نام کاروانسرای شاه عباسی با بافت تاریخی در میبد، اثر تاریخی آب انبار کلار میبد قرار دارد. بر اساس کتیبه که در داخل آب انبار قرار دارد، قدمت آن مربوط به تاریخ ۱۰۷۰ هجری قمری است. این تاریخ تقریبا مربوط به دوران صفویه است. آب انبار تقریبا روبه‌روی درب ورودی کاروانسرا قرار دارد. احتمالا آب انبار کلار میبد برای بهره‌مندی رهگذران و مسافران در کاروانسرا طراحی شده بوده است. احتمالا به دلیل خستگی مسافران تعداد پله‌های این آب انبار برای رسیدن به آب بسیار کم طراحی شده است. این آب انبار هنوز هم به عنوان منبع آب آشامیدنی مورد استفاده عموم مردم است.
نتیجه گیری
آب انبارها یکی از مکان‌های تاریخی مهم برای بازدید در سفر به استان یزد هستند که اولین بار توسط ایرانیان ساخته شدند. این سازه کاربردی در نقاط گرم و خشک کشور موجب دسترسی دائمی مردم به آب در تمام طول سال شده است. قدمت این آب انبارها بسیار زیاد بوده و از ارزش تاریخی زیادی نیز برخوردار هستند. سازه‌های این آب انبارها از نظر معماری چنان قوی است که اکثر آنان با گذشت سالهای فراوان همانند قبل پا برجا مانده‌اند. علاوه بر این از نظر معماری و زیبایی شناختی نیز تاثیر زیادی در صنعت گردشگری داشته‌اند. بنابراین یکی از مکان‌های تاریخی مهم برای بازدید در سفر به استان یزد است.
