شهر یزد همیشه کلمه قدیمی را با خود یدک کشیده است. آثار و بناهای قدیمی که نشانگر تاریخ ایران و فرهنگ مردمان این سرزمین هستند، به این شهر هویت و اصالت بخشیده‌اند. هر یک از بناهای این شهر سرگذشت خود را روایت می‌کند. یکی از این بناها بانک شاهی یزد است که در ادامه این مقاله از یزدنیوز به بررسی آن می‌پردازیم.
آیا بناهای قدیمی بانک‌های ایرانی را دیده‌اید؟ تا به حال فکر کرده‌اید که بانک‌های قدیمی ایرانی چه نوع معماری داشته‌اند؟ یا اولین بار توسط چه کسانی تاسیس شدند؟
در این مطلب قصد داریم درباره بنای یکی از بانک‌های قدیمی ایران صحبت کنیم. بانک شاهی یزد، قدیمی‌ترین بانک استان یزد می‌باشد که امروزه تبدیل به گنجینه فرهنگ و هنر یزد شده است.
بانک شاهی یزد در چه سالی تاسیس شده است؟
تا قبل از اینکه در ایران بانکی تاسیس شود تمام امور مالی مردم از قبیل سپرده و وام توسط صرافی‌ها انجام می‌گرفت. اولین زمزمه‌های تاسیس بانک در ایران، اواسط حکومت ناصرالدین شاه قاجار بود که شنیده شد.
زمانی که در سال ۱۲۸۰، وزیران ایرانی برای گفت‌وگو با سرمایه داران خارجی، درباره طرح‌های عمرانی، به لندن و پاریس سفر کرده بودند، طرح تاسیس بانک در ایران، به آن‌ها پیشنهاد شده بود.
سال‌ها بعد از این پیشنهاد، دستور شاه مبنی بر تاسیس بانک صادر شد ولی این دستور به جایی نرسید. به نظر می‌رسد که بنای بانک شاهی یزد نیز مربوط به همان سال‌ها و اواخر حکومت قاجار است.
در سال ۱۳۰۶ بانک جدید شرقی، در تهران تاسیس شد. که شعبه‌ای از بانکی در انگستان بود. انگلستان این بانک را در مستعمره خود یعنی هندوستان به وجود آورده بود. این شعبه که نخستین موسسه بانکی در ایران بود، به سرعت گسترش یافت و شعبه‌ها و نمایندگی‌هایی از آن در شهرهای دیگر کشور مانند مشهد، تبریز، اصفهان، شیراز، بوشهر و یزد افتتاح گردید.
این بانک دو سال با نام بانک شرقی در ایران فعالیت کرد و سپس به بانک شاهنشاهی تغییر نام داد که شعب آن به بانک‌های شاهی معروف بودند.
این بانک در آن زمان نقش بانک مرکزی امروزی را داشت و پس از اینکه رفته رفته به اعتبار خود افزود به مرکز امور مالی کشور نیز تبدیل گشت.
خاتمه کار بانک شاهی یزد
از سال ۱۳۰۹ که بانک ملی ایران تاسیس گردید، فعالیت‌های بانک شاهی در اکثر زمینه‌های مالی محدود شد. از جمله این محدودیت‌ها سپرده شدن امتیاز چاپ اسکناس به بانک ملی ایران بود.
در ۱۳۲۷ امتیاز شصت ساله بانک شاهی خاتمه یافت. و کم کم شعب آن تعطیل می‌شدند. بانک شاهی یزد تا سال ۱۳۱۷ به فعالیت خود در این شهر ادامه داد.
در زمان نخست وزیری دکتر مصدق، که روابط ایران و انگلیس دیگر مثل قبل نبود، بخش بزرگی از سپرده بانک شاهنشاهی از دست رفت و فعالیتش در کشور به طور کامل پایان یافت.
بانکی که تبدیل به گنجینه فرهنگ و هنر شد
بانک شاهی یزد که تا قبل از انقلاب در زمینه امور مالی فعالیت داشت بعد از انقلاب برای مدت طولانی بدون کاربرد و خالی باقی ماند. تااینکه سرانجام در سال ۱۳۸۶ توسط اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، بازسازی و مرمت شد.
همچنین در آن سال با برگزاری نمایشگاه آثار هنری کاربری‌اش را به عنوان یک فرهنگسرا با نام گنجینه فرهنگ و هنر یزد آغاز کرد که امروزه زیر نظر اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی بوده و مدیریت می‌شود.
این بانک درحال حاضر محل برگزاری نمایشگاه‌های هفتگی هنرهای تجسمی در شهر یزد است. همچنین فعالیت‌هایی نظیر تولید آثار هنری و فروش آن‌ها در نمایشگاه‌های موقت، برپایی جلسات هنری وکارگاه‌های آموزشی هنرهای تجسمی در این مجموعه انجام می‌گیرد.
معماری بنای بانک شاهی یزد
این بانک نیز مانند باقی بناهای تاریخی در همان نگاه اول نشانگر معماری اصیل ایرانی است. بنایی با گچ‌بری‌های زیبا در دیوار‌های حیاطش و درب و پنجره‌های چوبی که شیشه‌های رنگی دارند.
این بنای دارای یک چهارسوق با سقف آجری است که به بخش‌های دیگر بنا متصل شده است. حجره‌ها نیز در دو طبقه معماری شده‌اند که حجره‌های طبقه اول در ارتفاع دو متری مقابل خروجی و حجره‌های همکف نیز یک متر زیر زمین قرار دارند.
حیاط این بنای زیبا در قسمت غربی آن، همراه با اتاق‌هایی که بام آن‌ها نیز مانند بام سایر بخش‌های دیگر از کاهگل ساخته شده است. لازم به ذکر است که این بنای زیبای قدیمی در اواخر دهه هفتاد، در لیست آثار ملی ایران ثبت شده است.
بازدید از بانک شاهی سابق، به عنوان گنجینه فرهنگ و هنر استان یزد
اگر قصد سفر به شهر تاریخی یزد را دارید، بازدید از این بنای قدیمی را از دست ندهید. این بنای ۶۰۰ متر مکعبی که در بافت خشتی و قدیمی شهر یزد واقع شده است، حالا به مهم‌ترین نمایشگاه آثار هنرهای تجسمی در شهر یزد تبدیل گردیده است.
گنجینه فرهنگ و هنر شهر یزد، دارای بخش‌های مختلف و جذابی برای هنردوستان است. بخش‌هایی که در این مجموعه می‌تواند توجه هنردوستان را جلب کند عبارتنداز:
• بازارچه کتاب
• گالری آثار هنرمندان
• موزه خوشنویسی
• نمایشگاه موقت هنری
• کلاس‌های آموزشی
به دلیل استقبال هنرجویان و هنردوستان از این مجموعه و درخواست برگزاری نمایشگاه‌های متفاوت دیگر، برنامه ساخت سالن‌های بیش‌تر برای برگزاری این نمایشگاه‌ها در دستور ساخت قرار گرفته است.
به غیر از جاذبه‌های هنری این مجموعه، فراموش نکنید که این بنای تاریخی خود زیبایی‌ها و جاذبه‌های خاصی برای علاقمندان به رشته‌های معماری، تاریخ و جامعه‌شناسی دارد و نمایانگر تاریخ و تمدن قرن اخیر این شهر است.
آدرس گنجینه فرهنگ و هنر یزد
این بانک تاریخی واقع در بلوار منتظر القائم، کوچه میلاد ظهر یزد است. حالا که تاحدودی با این بنای تاریخی و سرگذشت آن آشنا شدید، می‌توانید در صورت سفر به شهر یزد برنامه خود را طوری تنظیم کنید که در کنار بازدید از دیگر آثار معروف تاریخی این شهر، از این مجموعه نیز دیدن کنید. چرا که مجموعه گنجینه فرهنگ و هنر یزد در بافت قدیمی این شهر قرار گرفته است و به دیگر بناهای تاریخی بسیار نزدیک است.
