هر سفری با تمام هیجان ها و اتفاقات غیر قابل پیش بینی اش روزی به پایان می رسد و تنها چیزی که برای ما از یک سفر خاطره انگیز به یادگار می ماند سوغاتی است که در سفر تهیه کرده ایم. استان یزد به دلیل جاذبه های فراوان یکی از مقاصد اصلی گردشگری داخلی و خارجی است. صنایع دستی این استان شهرت جهانی دارند و از جمله سوغاتی های پرطرفدار هستند .یکی از این صنایع دستی زیبا و ارزشمند زیلو یزد است. با یزدنیوز همراه باشید تا شما را با این اثر زیبا و بی نظیر هنرمندان یزدی بیشتر آشنا کنیم.
زیلو یزد؛ دست بافته زیبای جهانی
همه ما یزد را با بادگیر های زیبا، کوچه های تنگ و قدیمی و مناظر زیبای کویری می‌شناسیم. سفر به استان یزد با آن‌همه زیبایی‌های بی‌نظیرش کاری است که حداقل یک‌بار در طول عمرمان باید انجام دهیم. استان یزد علاوه بر مناظر و جاذبه‌های طبیعی بسیار، سوغات و صنایع‌دستی فراوانی نیز دارد.
برخی از این صنایع دستی در عرصه جهانی نیز شناخته‌شده هستند. شهر میبد یزد یکی از شهرهای کهن این دیار با زیبایی‌هایی وصف‌نشدنی است. عمده‌ی شهرت جهانی این شهر در زیلوی یزدی، کاشی میبد، کاروانسرای شاه‌عباسی و نارین قلعه خلاصه شده است. در سال ۱۳۹۷ میبد به عنوان پایتخت جهانی زیلو معرفی شد و برگ دیگری بر افتخارات مردم سخت‌کوش و میهمان‌نواز استان یزد افزود.
زیلو؛ کهن ترین دست بافته ایرانی
زیلو، نام یکی از کهن‌ترین دست بافته‌های مردم ایران است که به‌عنوان زیرانداز و فرش مورد استفاده قرار می‌گرفته است. این کفپوش یکی از مناسب‌ترین و بادوام‌ترین کف‌پوش‌ها برای مناطق کویری به شمار می‌رود. قدمت این هنر و صنعت اصیل ایرانی به‌پیش از اسلام می‌رسد.
ناصر خودرو در سفرنامه خود به وجود بیش از ۵۰۰ کارگاه زیلوبافی در شهر «تون» یکی از شهرهای شرقی ایران اشاره می‌کند، همچنین «حدود العالم» در قرن چهارم ه.ق زیلو را از کف‌پوش‌های مهم مساجد ایران می‌داند. گرچه زیلو به‌ظاهر یکدست بافت ساده نخی است اما فنون و تکنیک‌های بافت آن نشان می‌دهد که در پس هر تاروپود آن یک فرهنگ غنی و اندیشه‌ای بارورشده نهفته است.
به دلیل شباهت‌هایی که در نقش و بافت زیلو و حصیر وجود دارد کارشناسان معتقدند زیلوبافی مرحله تکامل‌یافته حصیربافی است و زیلوبافان از صنعت حصیربافی برای بافت آن الهام گرفته‌اند.
زیلوبافی در میبد سابقه‌ای دیرینه دارد، برخی سابقه آن را به قرن هشتم هـ. ق و دوره مظفریان نسبت می‌دهند. خاستگاه این فرش ارزشمند به‌درستی مشخص نیست اما آنچه واضح است این است که این هنر اصیل ایرانی در میبد پشتوانه تاریخی زیادی دارد و اگرچه بر اساس شواهد موجود میبدی‌ها مخترع آن نبوده‌اند اما نقش مهمی در شکل‌گیری این هنر زیبا به شکل آنچه ما امروز می‌بینیم داشته‌اند.
قدیمی‌ترین زیلویی که در حال حاضر در ایران وجود دارد متعلق به سال ۸۰۸ ه.ق می‌باشد و در مسجد جامع میبد نگه‌داری می‌شود. عده بسیاری زیلو و گلیم را مشابه هم می‌دانند در حالیکه این دو دست بافته ازنظر نوع مواد مصرفی و نوع بافت کاملاً باهم متفاوت هستند. تاروپود زیلو از نخ پنبه است و به همین خاطر از آن به‌عنوان زیراندازی که در تابستان ایجاد خنکی می‌کند استفاده می‌شود.
زیلو؛ فرش سلامتی
از آن جاییکه زیلو به دلیل استفاده از پنبه به‌عنوان ماده اولیه بدون پرز در بافت، سلامتی مصرف‌کننده و بافنده را به مخاطره نمی‌اندازد و همچنین سازگار با محیط‌زیست است به فرش سلامت معروف شده است. این کفپوش زیبا، به خصوص برای افرادی که دچار بیماری آسم هستند گزینه بسیار مناسبی است.
انواع زیلو
زیلوها بر اساس کاربرد و نقش و رنگ‌های به‌کاررفته در آن به سه دسته تقسیم می‌شوند:
۱) زیلوهای بزرگ بارنگ‌های سفید و آبی که اغلب در مساجد و مکان‌های مذهبی مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند. شاید دلیل این انتخاب هماهنگی بی‌نظیر طرح و رنگ زیلو با طرح‌ها و رنگ‌های کاشی‌کاری‌های این بناها باشد.
۲) زیلوهایی که به آبی و قرمز بافته می‌شوند و به زیلوی جوهری شهرت دارند. این نوع زیلو معمولاً مرغوبیت کمتری دارد.
۳) زیلو هایی که به رنگ سبز و نارنجی بافته می‌شوند و به نفتال شهرت دارند. این زیلو مرغوب‌ترین نوع زیلو است.
۴) باوجود اینکه در بافت زیلو تنها از دورنگ استفاده می‌شود اما این محدودیت هیچ‌گاه از جلوه‌های بی‌نظیر و جذاب آن دست بافته‌ها نکاسته است. رنگ‌هایی که در زیلو به کار می‌رود همگی از گیاهان کویری به دست می‌آیند و از روناس (برای تهیه رنگ قرمز)، نیل (باری تهیه رنگ آبی) و پوست گردو (برای تهیه رنگ قهوه‌ای) در ساخت آن‌ها استفاده می‌شود. این رنگ‌ها به دلیل مقاومت بالایی که دارند در برابر اشعه نور خورشید در مناطق کویری به‌خوبی دوام می‌آورند.
نقش‌های زیلو در میبد به سه دسته تقسیم می‌شوند:
۱) پنج‌تایی شامل: چشم‌بلبلی، پُرگ و مهرگ.
۲) هفت‌تایی شامل: بافتوگ، پرت توره (رد شغال)، زلف، مفرش حلقه، زنجیر وگ، تالوگ، رکن‌الدینی، چارکلگ، سروگ خزن قفلی، چشم بلبلی.
۳) سیزده‌تایی شامل: گره، بندرومی، کلی، گچ کند، تالوگ، سرو، سینه ریز، کمری و پرت گرگ (رد گرگ).
این نقش‌ها دو نوع هستند، نقش حاشیه که به اصلاح به آن دج گفته می‌شود و نقش زمینه. نقش حاشیه معمولاً ثابت و یکنواخت است و از نقوش مختلفی تشکیل شده است اما نقش زمینه بسته به ذوق استاد زیلوباف یا مکان مورداستفاده تغییر می‌کند.
در گویش محلی به تار و پود زیلو ، تونه و پوکار می‌گویند. تونه نیازی به رنگ آمیزی ندارد ولی برای افزایش استحکام آن باید تابیده شود. برای بافت زیلو حداقل به ۲ نفر نیاز است که یک نفر استاد و دیگری شاگرد یا پنجه زن است. کار استاد نقش انداختن و پود کشیدن است.
