در جای جای سرزمین عزیزمان ایران صنایع دستی فوق العاده ای با قدمتهای مختلف وجود دارد. شهر باستانی یزد نیز از این قائده مستثنی نبوده و صنایع دستی های مختلف آن زبانزد خاص و عام است. یکی از معروفترین آنها پارچه ی ترمه‌ی یزد است. ترمه از آن دسته پارچه های بسیار ارزشمند و گران‌بهایی محسوب میشود که به سبب استفاده از الیاف ظریف، بافتی ظریف و زیبا نیز دارد. در بافت پارچه ی ترمه از ابریشم به عنوان نخ تار و از پشم، کرک و یا خود ابریشم نیز به عنوان پود استفاده میشود.
بدون شک در سفر به یزد از جمله بهترین سوغاتی هایی که برای دوستان و آشنایان خود میتوانید ببرید، ترمه یزد است. چه به عنوان سوغات و چه به عنوان خرید برای خودتان، ترمه میتواند زیبایی های بسیاری را در منزل شما به وجود آورد. استفاده از پارچه های ترمه به عنوان رومیزی و یا رومبلی فضایی سنتی و در عین حال زیبایی را برای خانه‌ی شما به ارمغان خواهد آورد.
در ادامه این مطلب از یزدنیوز به بررسی تاریخچه ترمه، انواع ترمه و ویژگیهای ترمه مرغوب میپردازیم.
تاریخچه ی ترمه یزد
از قدمت این هنر زیبا حدود ۴۰۰ سال است که میگذرد. برخی از باستان شناسان بر این باورند که زادگاه ترمه در کشمیر بوده و سپس از آن جا به ایران راه یافته است. ولی جمع کثیری از باستان شناسان بر ایرانی بودن اصل ترمه نیز هم‌نظر هستند. در قدیم ترمه بافی در بین زرتشتیان رایج بوده است و آنها از چنین پارچه هایی برای دوخت شلوار استفاده میکردند. زمانی که اسلام به ایران وارد شد، بسیاری از زرتشتیان که دارای مهارت در ترمه بافی بودند، به هند سفر کرده و این هنر را در هند رواج دادند. از این رو بسیاری این مهاجرت را دلیل رشد ترمه بافی در منطقه ای به جز ایران می‌دانند.
در دوران شاه عباس صفوی ارج و قرب ترمه در بین مردم بسیار بالا بود. به طوری که از کشورهای مختلف برای فراگیری بافت این نوع پارچه به ایران سفر میکردند. در آن دوران هنرمندان ایرانی با تغییرات بسیاری که در نقش و نگار این پارچه به وجود می آوردند موجب افزایش روز افزون محبوبیت ترمه در بین عموم مردم میشدند.
تفاوت میان پارچه زربافت و ترمه
در این بین برخی از افراد وجود دارند که به غلط ترمه را پارچه زربافتی می‌دانند که در گذر زمان تغییر یافته و به ترمه تبدیل شده است. در صورتی که این دو پارچه را نمیتوان یکسان در نظر گرفت، زیرا هم از نظر جنس با هم تفاوت دارند و هم دستگاه بافندگی متفاوتی برای بافت این دو پارچه وجود دارد. همچنین قدمت پارچه ی زربافت به قبل از ورود اسلام به ایران برمیگردد که باتوجه به این مورد تنها میتوان گفت نقش‌ها و ساختار پارچه ی ترمه از پارچه ی زربافت الهام گرفته شده است.
سالیان بسیاری ترمه توسط دست و یا به طور خلاصه تر توسط انگشتان دست بافته میشد. از این رو نام دیگر این پارچه انگشت باف بود. بافت ترمه توسط انگشتان دست زمان بسیاری را میطلبید ولی امروزه با ساخت دستگاههای مخصوص برای بافت آن، پارچه ترمه به صورت ساده تر و با زمان کمتری بافته میشود. این روزها ترمه بافی در ایران تنها در شهرهای یزد، کاشان، تهران و کرمان دیده میشود که در بین آنها شاید بتوان ترمه یزد را محبوبترین آنها در بین اقشار مختلف مردم دانست.
نقوش زیبای ترمه
ترمه نقشهای بسیاری با قدمتهای طولانی دارد که برخی از آنها در بین مردم از محبوبیت بیشتری برخوردار است. از شاخص ترین آنها میتوان به بته جقه؛ معروفترین طرح ترمه، گل شاه عباسی؛ نمادی از خورشید و محبوبترین طرح در دوران شاه عباس صفوی، بته خرقهای؛ طرحی از کاج، بته ترمه ای؛ طرحی از کاج در چندین تعداد مختلف و بته کشمیری؛ طرحی از دو بته بزرگ و کوچک اشاره کرد.
تنوع ترمه
ترمه دارای انواع گوناگونی چون شال چارقدی، شال راه راه، شال کشمیری، شال اتابکی، شال بندی، شال محرمات، شال زمردی، شال کرمان، شال یزدی، شال کمربندی و شال رضوی است که هر کدام در نوع خود دارای طرحها و رنگهای زیبایی هستند.
چگونه ترمه مرغوب را بشناسیم؟
از اصلیترین راههای شناخت ترمه مرغوب نوع نخ به کار رفته در تار و پود پارچه است. پارچه ای که نخ تارش از جنس ابریشم و یا پنبه بوده و نخ پودش از جنس ابریشم، نخ و یا کرک است از ارزش بالایی برخوردار است و جز مرغوبترین کالاها قرار می‌گیرد. در ایران معمولا از پنبه به عنوان تار و از کرک های ظریف و یا خود ابریشم به عنوان پود استفاده میکردند که امروزه برای نخ تار بیشتر از پلی استر استفاده شده و برای نخ پود از ویسکوز ریون. از این رو به مانند ترمه های اصلی کیفیت بسیار بالایی ندارند.
از دیگر راههای شناخت ترمه مرغوب تعداد رنگی است که در بافت آن مورد استفاده قرار گرفته است. به این صورت که با بالا رفتن تعداد رنگ ارزش ترمه نیز بالا میرود. برای مقایسه دو ترمه که دارای تعداد رنگ مشابهی هستند میتوان از تراکم بافت پارچه که از المانهای مهم در جهت ارزش گذاری پارچه ترمه است، استفاده کرد. پارچه با تراکم بافت بالاتر ظاهر زیباتری داشته و کیفیت بهتری را نیز به عرضه میگذارد.
به جز موارد گفته شده، طرح زیبا و خاص و کیفیت دوخت بالا میتواند از عوامل دیگری برای کیفیت خوب ترمه محسوب شود.
