سفال میبد؛ سوغاتی زیبا و صنایع دستی ماندگار میبد

سالیان بسیاری است که از سفال به عنوان ظرف غذا استفاده میشود. انسانهای اولیه پس از مدتی به استفاده از ظروف سفالی روی آورده بودند. بسیاری بر این باورند که استفاده از ظروف سفالی به عنوان ظرف غذا ضرری برای سلامتی فرد به وجود نمی آورد.
در ادامه این مطلب از یزدنیوز به بررسی بیشتر سفال میبد خواهیم پرداخت.

قدمت و تاریخچه سفال میبد

سفالگری در شهرستان میبد بیش از هزار سال قدمت دارد. حتی در بناهای متعلق به دوران ساسانیان مانند نارین قلعه هم میتوان قطعات مختلفی از سفالها را مشاهده کرد.
در گذشته کارگاهها با فاصله های بسیار از هم قرار گرفته بودند ولی امروزه به مکانی منتقل شده اند که به کارخانه معروف است.
در کارخانه اغلب کارگاههای سفالگری در کنار هم قرار گرفته اند. سفال ها در میبد به دو صورت مختلف ساخته میشوند:

• سفال ساخته شده از گل رس
• سفال ساخته شده از خاک که به خاک سفید معروف بوده و از سه ماده ی «کوارتز»، «کائولن» و «سیلیس» تشکیل شده است

نوع اول یعنی سفال ساخته شده از گل رس به دو مورد مجزای سفید و رنگینه تقسیم میشود که سفال های سفید، ساده و بی رنگ بوده و از انواع آنها میتوان به کوزه ها و گلدانها اشاره کرد. سفال های رنگینه مانند اسمشان رنگی هستند و از انواع آن ها می توان به خمره های بزرگ و کوچک اشاره کرد.

نوع دوم سفالی که در میبد تولید میشود یعنی سفال تهیه شده از خاک سفید، سفال های کاشی و یا نانی نام دارند.

چرا باید از ظروف سفالی استفاده کرد؟

ظروفی که این روزها برای پخت و پز استفاده میشود از موادی چون فلز، پلاستیک، سرامیک و … تشکیل شده است.
این گونه مواد هر کدام به نوعی ضرر و زیانی برای بدن فرد به وجود می آورد. به طور مثال استفاده از ظروف فلزی باعث میشود مقداری از فلز به غذا سرایت کند که در طولانی مدت موجب بیماریهای خطرناکی برای انسان می‌شود.

برخلاف این ظروف، ظروف سفالی به جهت قلیایی بودن، ویژگی اسیدی غذا را کم کرده و همچنین به حفظ سطح PH آب کمک می کنند. این دو مزیت به بهتر شدن کارکرد دستگاه گوارش کمک میکند. به سبب همین ویژگیها در سالهای اخیر ظروف سفالی توجه بسیاری از مردم ایران را به خود جلب کرده است.

سفال اصلی ترین سوغات میبد

صنایع دستی میبد از اصلی ترین مواردی است که موجب شناختن این شهر میشود. مهم ترین آن ها را شاید بتوان سفال میبد گفت. شهر میبد به سبب وجود در منطقه ای کویری، خاکی مناسب برای تولید سفال داشته، به همین علت میتوان در اقصی نقاط شهر کارگاههای مختلف سفالگری را مشاهده کرد.

البته این کارگاهها هنوز هم مثل قدیم به صورت سنتی فعالیت کرده و تولید آنها کم ولی با کیفیت است. میتوان در کنار این کارگاهها مغازه هایی را دید که صنایع دستی میبد را به فروش گذاشته و موجب شده گردشگران به راحتی بتوانند سوغات این شهر را تهیه کنند.

ظروف سفال میبد رنگ و لعابهای خاصی دارد که به سبب همین رنگ و لعابها بسیاری از خانواده های ایرانی علاقمند به استفاده از این ظروف هستند. نقوشی که بر روی این سفال ها ترسیم می شود نیز دلیلی دیگر بر علاقمندی افراد به آنها است. این نقوش متشکل از دو دسته ی حیوانی و گیاهی هستند که در اغلب موارد تلفیقی از این دو دسته را بر روی ظروف میتوان مشاهده کرد. دسته ی حیوانات بیشتر از پرندگان و ماهی ها تشکیل شده است.

از مهم ترین طرحهایی که بر روی سفال های میبد قابل دیدن است طرح خورشید است. لازم به ذکر است که این طرحها در سالهای اخیر متنوع تر از پیش شده اند.

ظروف سفالی به چه صورت ساخته میشوند؟

از آن جایی که ظروف سفالی در دو نوع تهیه میشوند مراحل ساخت این دو نوع نیز متفاوت است.

مراحل ساخت نوع اول

خاک رس استفاده شده در این سفال ها را از مسافتی دور آورده و پس از جدا کردن کلوخ ها آن را با آب مخلوط می کنند. سپس گل به وجود آمده را ورز میدهند تا مناسب ساخت سفال باشد. این گل ورز داده شده را بین ۵ تا ۱۵ روز میتوان نگهداری کرد. پس از آماده شده گل آن را چانه چانه کرده و هر چانه را بر روی سطحی مانند سنگ آسیاب ورز میدهند. سفالگر چانه ی گل را توسط دستگاه سفال سازی به هر شکلی که میخواهد درمی آورد.

در گذشته گردش سطح دایره مانند دستگاه، با پا و این روزها توسط برق انجام میشود. ساخت سفال که به اتمام رسید آن را رو به روی نور آفتاب قرار داده تا خشک شود.

اگر سفال جز سفال های سفید باشد، نقش زده شده بر روی سفال، سوزنی نام داشته و اگر جزو رنگینه ها باشد، لعابی که از قبل آماده شده بر روی سفال کشیده میشود. حال سفال برای پختن آماده بوده و میتوان آنها را با ترتیبی معین در کوره جای داد.

مراحل ساخت نوع دوم

در ساخت سفال های کاشی همانطور که گفته شد از خاک سفید استفاده میشود. سفالگران به این خاک سفید سنگ سیلیس میگویند که امروزه این سنگ از قزوین تهیه میشود.
برای جلوگیری از ترک خوردن سفال از گرد شیشه در گل مخصوص آن استفاده میکنند. پس از سرد شدن بر روی سفال ها نقش زده و همراه با لعاب درون کوره قرار میدهند. لازم است که سفال های کاشی دو بار درون کوره قرار گیرند.

همانطور که گفته شد، در حین ساخت هر دو نوع سفال باید لعابی بر روی سفال کشیده شود که در هر دو نوع این لعاب از مخلوط شیشه، آب، کتیرا و براده های مس تهیه میشود.