در هر سفر یکی از بخش‌های جالب و لذت‌بخش گشت‌وگذار، خرید سوغاتی است. شهر یزد با دارا بودن انواع شیرینی‌ها و صنایع‌دستی فرصتی مناسب را جهت خرید سوغات برای گردشگران داخلی و خارجی فراهم کرده است. یکی از سوغاتی‌های بی‌نظیر یزد که چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کند پارچه دارایی است. سوغاتی ارزشمندی که می‌تواند یادگاری گران‌بهایی برای عزیزانتان باشد.
در این مقاله از یزدنیوز قصد داریم تا شما را با این اثر هنری زیبا و بی‌نظیر هنرمندان یزدی بیشتر آشنا کنیم. پس با ما همراه باشید.
پارچه دارایی؛ هنر اصیل ایرانی
یکی از دست بافته‌های زیبا و منحصربه‌فرد یزد پارچه دارایی است. این پارچه با استفاده از ابریشم طبیعی و نقوش و طرح‌های هندسی بسیار زیبا بافته می‌شود. در مورد علت نام‌گذاری آن نظرهای متفاوتی وجود دارد. عده‌ای معتقدند که از آن جهت به این پارچه، دارایی گفته می‌شود که درگذشته از آن در جهیزیه هر عروس به‌عنوان سرمایه‌ی او محسوب می‌شده است. عده‌ای نیز معتقدند که دلیل این نام‌گذاری این است که تنها افراد ثروتمند و دارای قدرت خرید آن را داشته‌اند.
نقوشی که در بافت این نوع پارچه استفاده می‌شود در هنر سنتی ایران به چلیپا معروف است و استفاده از آن قدمتی چند هزارساله در هنر سنتی ایران دارد. از جمله نقش‌ها و طرح‌هایی که در بافت پارچه زیبای دارایی بسیار استفاده می‌شود می‌توان به طرح تک‌گل، چهار گل و چهارخانه اشاره کرد.
از این پارچه زیبا برای رومیزی، رو لحافی، روتختی، تزئین لباس، روسری، بقچه، کیف، کوله و حتی مانتو نیز استفاده می‌شود. در گذشته برای بافت آن از ابریشم طبیعی استفاده می‌شده است اما امروزه از نخ ویسکوز برای تار و از ابریشم مصنوعی و یا ویسکوز برای پود استفاده می‌شود.
همچنین درگذشته استفاده از رنگ‌های طبیعی برای ایجاد طرح و نقش در این پارچه بسیار مرسوم بوده است. از روناس و قرمز دانه برای رنگ قرمز، پوست درخت یا گل برای رنگ زرد، مواد معدنی و خاکی گوناگون برای رنگ سیاه استفاده می‌شده است.
ویژگی‌های پارچه دارایی
از جمله ویژگی‌های خاص و منحصربه‌فرد این پارچه می‌توان به شیوه بافت و ایجاد نقوش روی پارچه اشاره کرد. معمولاً برای ایجاد نقش و طرح بر روی این پارچه از دو شیوه استفاده می‌کنند. یا در هنگام بافت پارچه، طرح را روی آن ایجاد می‌کنند و یا پس از بافت از طریق چاپ آن را روی پارچه به وجود می‌آورند. در بافت پارچه دارایی، هنرمندان دارایی باف ابتدا نقش را با استفاده از رنگرزی روی تاروپود پارچه منتقل کرده و سپس پارچه را می‌بافند. این کار بسیار دشوار و وقت‌گیر است اما نتیجه آن بسیار زیبا و ارزشمند است.
دارایی بافی؛ هنری با قدمت چند صدساله
دارایی بافی معادل فارسی کلمه ایکات است. ایکات، واژه‌ای است مالایی به معنای گره زدن و رنگ کردن که روشی قدیمی برای بافت پارچه‌های منقوش بوده است. در این روش نخ‌های پارچه قبل از بافت رنگ می‌شوند. این شیوه در تعدادی از کشورهای جهان مرسوم بوده است و در ایران نیز تنها در شهر یزد از این شیوه برای بافت پارچه استفاده می‌شده است. به دلیل ساختار منحصربه‌فرد و شیوه خاص تولید پارچه زیبای دارایی، هیچ دو طرحی از آن را نمی‌توانید پیدا کنید که دقیقاً مثل هم باشند.
انواع پارچه دارایی
پارچه گرانبهای دارایی سه نوع دارد: دارایی تاری، دارایی پودی و دارایی تاری و پودی. هر یک از این پارچه‌ها به شیوه خاص خود بافته می‌شوند.
در بافت دارایی تاری، بر اساس نقشه موردنظر در محل‌های مناسب با نخ غیرقابل نفوذ بسته می‌شوند و سپس در حمام رنگ قرار می‌گیرند.
در دارایی بافی پودی، نخ‌های پود روی یک قاب مستطیل شکل پیچیده می‌شوند تا نخ‌هایی که وظیفه ایجاد نقش در پارچه را دارند دسته‌بندی‌شده و با نخ‌های غیرقابل نفوذ بسته شوند.
در دارایی تاری و پودی، رنگرزی تاروپود با روش گره‌زنی انجام می‌شود و کار بسیار پیچیده‌ای است. در این روش بافت، ابتدا نخ‌های تار رنگ‌شده روی دستگاه قرار می‌گیرند و سپس نخ‌های پود روی ماسوره‌ها پیچیده می‌شوند و پارچه دارایی با یک طرح ساده بافته می‌شود. دارایی تاروپودی به دلیل ظرافت و زیبایی خاص آن بسیار پرکاربردتر و گران‌بهاتر می‌باشد.
مراحل بافت پارچه دارایی
بافت پارچه دارایی شامل چند مرحله است که در ادامه به شرح این مراحل می‌پردازیم.
آماده‌سازی الیاف
برای بافت پارچه بسیار زیبای دارایی ابتدا باید الیافی که وظیفه ایجاد نقش بر روی پارچه را دارند رنگ‌آمیزی شوند. برای رنگ کردن الیاف درگذشته از رنگ‌های طبیعی و سنتی استفاده می‌شده است اما امروزه از رنگ‌های شیمیایی و قابل شستشو استفاده می‌گردد. پیش از رنگ‌آمیزی الیاف، آن‌ها را به دسته‌های مرتب ۳۰ یا ۴۰ تایی تقسیم می‌کنند.
سپس دسته‌های الیاف را از میان دوتکه چوب با سوراخ‌های زیاد عبور می‌دهند. به‌طوری‌که یکی از چوب‌ها در ابتدا و دیگری در انتهای الیاف قرار گرفته و الیاف را مهار کنند. این عمل به این خاطر انجام می‌شود که الیاف مرتب شوند و بتوان به‌راحتی طرح موردنظر را بر روی آن‌ها انتقال داد. پس از انتقال طرح بر روی الیاف برای جدا کردن الیاف هم‌رنگ، بین آن‌ها را با یک نخ موم زده گره می‌زنند. این گره‌ها تا حدودی مانع از نفوذ رنگ به قسمت‌های دیگر می‌شوند.
رنگرزی
پس از دسته‌بندی الیاف و انتقال طرح بر روی آن‌ها نوبت به رنگرزی می‌رسد. در این مرحله الیاف را از چوب‌ها جدا می‌کنند و هر دسته را به ترتیب از رنگ‌های روشن‌تر به رنگ‌های تیره‌تر در قسمت رنگرزی رنگ می‌کنند. هنگامی‌که تمام دسته‌ها رنگ‌آمیزی شدند آن‌ها را با آب می‌شویند.
بافت
