آنچه باید درباره جهان شهر یزد بدانید ( یزد شناسی )

استان یزد در مرکز ایران میان عرض­‌های جغرافیایی ۲۹ درجه و ۴۸ دقیقه تا ۳۳ درجه و ۳۰ دقیقه­‌ی شمالی و طول جغرافیایی ۵۲ درجه و ۴۵ دقیقه تا ۵۶ درجه و ۳۰ دقیقه­‌ی شرقی قرار گرفته است.

این استان از شمال و غرب با استان اصفهان، از شمال شرقی با استان خراسان رضوی، از شرق با استان خراسان جنوبی، از جنوب غربی استان فارس و از جنوب شرقی با استان کرمان همسایه است و به خاطر دور بودن از مرزهای کشور همواره از بحران­‌ها و فشارهای فرهنگی و نژادی در امان بوده است.

استان یزد در حدود ۷۲۱۵۶ کیلومترمربع پهنه دارد که تقریبا ۴.۳۷% از پهنه­‌ی ایران را دربر می‌گیرد.

این استان دارای ۱۰ شهرستان، ۱۴ شهر، ۱۴ بخش و ۳۸ روستا است.

نام شهرستان­‌ها

ابرکوه، اردکان، بافق، تفت، خاتم، صدوق، طبس، مهریز، مِیبُد، یزد

نام شهرها

احمدآباد، اشکذر، بهاباد، حمیدیا، خضرآباد، زارچ، شاهدیه، طبس – عشق‌آباد، مروست، مهردشت، ندوشن، نیر، هرات

نام روستاها

• • •  اردکان: نصرت آباد، ارجنان بفروئیه، پاگنده، ترک آباد، عقدا، گاپله، میرزا حکیم، هفتادر، خرانق، رنجیره، رکن آباد
    •  بافق: بهاباد، قطروم
    •  تفت: نیر، سخوید، رودبزان، زین آباد، فراشاه، بورق، توران پشت، دره زرشک، ده شیر، مانیچ، شواز
    •  یزد: طرزجان، خورمیز بالا، دره، خورمیز پایین، خویدک، سریزد، فهرج، محمد آباد، مدوار، منشاد، مهرپادین، بغدادآباد، بندر آباد – غر آباد، میمونه، ابراهیم آباد،‌ندوشن
    •  مهریز: میرک آباد

  منطقه یزد یکی از سرزمین‌های باستانی اقوام ایرانی و دارای میراث درخشانی از فرهنگ و تمدن کهن و ادوار مختلف تاریخی با قدمت ۳ هزار سال است.

  برخی از مورخین، بنای اولیه شهر یزد را به زمان اسکندر مقدونی نسبت می‌دهند که وی زندانی ساخته و نام آن را چنین نهاده است و به اعتقاد عده‌ای دیگر از تاریخ‌نویسان در دوره ساسانیان به فرمان یزدگرد اول (۴۲۱-۳۳۹ م) در این محل شهری به نام «یزد گرد» بنا گردیده است.

  

• نام یزد از همین عنوان گرفته شده است و به معنای مقدس، فرخنده و درخور آفرین است.

  مورخین یونانی شهر کهن و باستانی را «ایساتیس» خوانده‌اند که احتمالا بعد از ویرانی شهر کهن «کثه» پدید آمده است. پس از ظهور اسلام و گرایش مردم ایران به دین اسلام به یزد لقب «دارالعباده» داده شده است.

• این ناحیه همواره در دوره هخامنشیان از راه‌های معتبر مؤسسه‌های راهداری، مراکز پستی و چاپاری برخوردار بوده است.اهداری در یزد قدیم چندان اهمیتی داشت که خاندان آل مظفر از منصب راهداری ناحیه میبد به پادشاهی رسیدند. در طی قرون متمادی آبادی‌های کوچک و بزرگ متعددی در این سرزمین پدید آمده و از میان رفته است. آنچه اینک سر افراز از میان ریگ‌های روان اعصار، مصون از رخدادهای مخرب تاریخی بر جامانده، یادگارهای گویا از سرنوشت تاریخی این سرزمین و نشانگر فرهنگ و تمدن پر بار است.

• گر چه قدمت آبادی نشینی و تمدن در این سرزمین از هزاره جلگه‌های یزد تکوین یافته است، منابع مکتوب پیدایش را به عهد پیشدادیان نسبت داده‌اند.یزد اولین شهر خشتی و دومین شهر تاریخی جهان بعد از شهر ونیز ایتالیا است. استان یزد از سرزمین‌های کهن و تاریخی ایران زمین است.

ابن حوقل در کتاب «ایران فی صوره الارض» درباره یزد می‌نویسد:

از مهم‌ترین شهرهای ولایت اصطخر از سوی خراسان «کثه» است و آن حومه یزد و ابرقویه است… اما کثه که حومه یزد است شهری است در کنار بیابان و هوای آن خشک سالم است و مانند شهرهای کوهستانی فراخ نعمت است و روستایی دارد که محصولش ارزان است. بیشتر بناهای آن دراز شکل است و از گل ساخته شده است. در آنجا شهری است استوار که قلعه‌ای با دو دروازه آهنین دارد: یکی به نام ایزد (باب ایزد) و دیگری در مسجد (باب‌المسجد) که نزدیک مسجد جامع است. این جامع در ربض قرار دارد و آب‌های آن از قنات تأمین می‌شود.